Dünyanı gözləyən BÖYÜK TƏHLÜKƏ: Tezliklə YOX OLACAQ
Milli Aeronavtika və Kosmos İdarəsi (NASA) Yerin istiliyinə nəzarətdə böyük rol oynayan Arktika buzlaqlarının hər 10 ildə 13% azaldığını açıqlayıb.
Alimlər bu vəziyyət səbəbindən Yer kürəsinin istiləşəcəyini, qütb ayıları və okean canlılarının böyük bir aclıqla mübarizə apardıqlarını söyləyiblər. Mütəxəssislər Kanada ilə Qrenlandiya arasında yerləşən şimal-qərb keçidinin yaxın gələcəkdə buzlaqların əriməsi səbəbindən ticarətə açıla biləcəyini, ancaq bunun böyük ekoloji fəlakətlə nəticələnəcəyini də açıqlayıblar.
Arktika buzlaqları planetin istiliyinə nəzarətdə mühüm rol oynayır və bu təbii termostatla bağlı hər hansı problem böyük narahatlıq yaradır. NASA-dan əldə olunan rəqəmlər göstərir ki, Arktika buzlaqları 1981-2010-cu illərin ortalamasına nisbətən son on ildə 13,1% civarında əriməyə məruz qalıb.
İnsan fəaliyyəti əsas faktordur
2007-ci ildə nəşr olunan qlobal istiləşmə ilə bağlı böyük bir hesabat insan fəaliyyətinin səbəb olduğu atmosferdəki istixana qazlarının konsentrasiyasının artması və ərazidəki buzun azalması ilə əlaqələndirilib. Qlobal istiləşmənın olduğu Yer kürəsində dəniz buzlaqlarının sürətlə əriməsi səthdəki orta temperaturun artmasına səbəb olur.
Buzlaqlar Günəş şüalarının 80 faizini yansıdır
Dəniz buzunun Günəş işığının 80 faizini yenidən kosmosa yansıtdığı təxmin edilir. Ancaq buzlaqlar əriyəndə əks olunan Günəş şüasının təxminən 90 faizini özünə cəlb edən qaranlıq okean səthi üzə çıxır. Bu da Yer kürəsinin istiləşməsinə səbəb olur.
Elmdə “Albedo təsiri” olaraq tanınan bu hadisə açıq rəngli səthlərin qaranlıq səthlərdən daha çox istiliyi əks etdirməsi səbəbindən meydana gəlir.
Üfüq nöqtəsi
Digər tərəfdən, Arktikada okeanın donması və əriməsi mövsümi olaraq baş verir. Donma mart ayında, ərimə isə sentyabr ayında maksimum həddə çatır. Məlumatlar göstərir ki, dünyanın istiləşməsindən sonra Arktika buzlaqlarının dərəcəsi hər 10 ildə 13% azalır. Bununla yanaşı, Yer səthində və peyklərdə aparılan müşahidələrdən alınan məlumatlar planetin istiləşməsindən sonra Arktika qütb bölgəsindəki dəniz buzunun azaldığını göstərir.
“Albedo effekti”
Bu durum meydana gəldikdə albedo (və ya yansıtma) təsiri azalır, çünki qaranlıq okean suları yüngül dəniz buzundan daha çox istilik qəbul edir. Alimlər ənənəvi olaraq qarla örtülü bölgələrdə artan ərimənin son nöqtəni qoyacağından ehtiyatlanırlar. Bu zaman atmosfer istiləşməsinin qarşısını almağın hər hansı yolu yoxdur.
<!–
(adsgarden = window.adsgarden || []).push({});–>
Daha kiçik və isti dünya
Şimal qütb bölgəsindəki buz sıxlığının azalması şimal-qərb keçidinin açılmasına səbəb olur. Bu ticarət yolu Atlantik okeanının şimalını Sakit okeanın şimalı ilə birləşdirir.
Şimal-qərb keçidi
19-cu əsrdən bəri Qrenlandiya və Kanadanın Arktikadakı adalar arasındakı donmuş Arktika sularında gəzinti yolu tapmaq cəhdləri inkişaf etmiş xalqlar arasında mübarizəyə səbəb olub.
Ekstremal hava şəraiti ilə mübarizə aparan bir çox dənizçi bu səbəbdən həyatını itirib. Bununla yanaşı, bəzi mütəxəssislər yay aylarında dəniz buzları geri çəkildiyi üçün marşrutun yaxın gələcəkdə ticari cəhətdən etibarlı olacağını təxmin edirlər. Bəziləri üçün bu hadisə qlobal gəmi sənayesində inqilab yaradacaq. Digərləri üçün isə baş verməsi gözlənilən bir fəlakətdir. Ətraf mühit qrupları təmiz Arktika sularından keçən daşınma nəqliyyatının artan həcminin tədricən böyüyən dəniz ekosistemlərinə zərər verəcəyindən ehtiyatlanırlar.
Xüsusilə, hər hansısa gəminin uzaq qütb sularında qəza ilə qarşılaşa və potensial olaraq böyük çirklənməyə səbəb ola biləcəyindən qorxurlar.
Heyvanlar qıtlıqla mübarizə aparır
Araşdırmalar göstərir ki, dəniz buzunun əriməsi qütb ayıları kimi qida zəncirinin yuxarı hissəsindəki yırtıcı heyvanlar da daxil olmaqla heyvanat aləminə təsir edir. Buzlaqlar heyvanların ağırlığını qaldıracaq qədər güclü deyil. Bu da onların üzmək və ov tutmaq kimi məşğuliyyətlərində çətinliklər yaradır. Qütb ayıları yaşayış yerlərində qida tapa bilmədikləri üçün insan məskənlərinə üz tuturlar.
Digər tərəfdən, elm adamlarını narahat edən başqa bir problem isə ərimiş dəniz buzunun Arktikadakı böyük okean axını olan “Beaufort Cycle”a təsir etməsidir.
Ərimiş yeni suyun duzlu dəniz suyundan daha az sıxlığı olur. Tədqiqatçılar Şimal Buzlu Okeanından Atlantik okeanının şimalına qəfil şirin su axınının ümumi axının gücünü dəyişdirə biləcəyini qeyd edirlər. Bunun səbəbi isə suyu Şimali Amerika materikinin şərq sahillərinə itələyən qüvvənin azalması ilə izah olunur.
Nümunələr Qərbi Avropaya yönələn daha isti suların azalmasının bölgədəki istiliyin aşağı düşməsinə səbəb olacağını göstərir. Bu da öz növbəsində qlobal iqlim sisteminə təsir göstərəcək.
Akqabay
